Vergi Denetiminde Standart

Maliye Bakanlığı'nın merkezi denetim birimleri olan Hesap Uzmanları Kurulu ve Teftiş Kurulu'nu da kapsaması planlanan standart için bu birimlerle de bir araya gelinecek. İnceleme ve denetim standardıyla sadece vergi incelemelerine ilişkin ilke ve kurallar değil, inceleme öncesi ve rapor yazımına dönük standartlar da ortaya konulacak.
 

Hesap uzmanları kurulunun standartları

Gelir İdaresi Başkanlığının standart çalışması devam ederken, Maliye Bakanlığı Hesap Uzmanları Kurulu, ''inceleme ve denetim standartları''nı belirledi. Hesap Uzmanları Kurulu Başkanı Hadi Ekici, 1945'de kurulan Kurulun, denetimde belirli ilke ve kurallara bağlı olarak çalıştığını, bunların da 1995 yılında toplu bir metin haline getirildiğini söyledi. Son dönemde vergi incelemeleriyle ilgili uluslararası standartları da dikkate alan ''Vergide İnceleme ve Denetim Standardı'' çalışması yaptıklarını kaydeden Ekici, bu çalışmada ABD ve AB uygulamalarının yanı sıra uluslararası kuruluşların standartlarının da tarandığını anlattı. Kurul Başkanı Ekici, ''Sonuçta ortaya kapsamlı bir inceleme ve denetim standardı çıktı. Biz, bu çalışmayı Maliye Bakanlığının diğer denetim birimleriyle de paylaşmaya hazırız'' dedi. Geçen yıl Temmuz ayında Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in onayıyla ''görev standartları''nı yürürlüğe koyan Maliye Bakanlığı Teftiş Kurulu da, merkezi denetim birimlerini de kapsayacak şekilde ortak bir ''vergide inceleme ve denetim standardı'' uygulamasına hazır olduklarını bildirdi.
 

Dünya ve Türkiye uygulamaları

Bu arada Hesap Uzmanları Kurulu'nun ''inceleme ve denetim standardı'' çalışmasında, Türkiye'de vergiyle ilgili düzenlemelerin, uluslararası standartlarla büyük paralellik gösterdiği ifade edildi. Buna karşılık her bir devletin kendi egemenlik haklarından olan vergi toplama erkinin ayrılmaz araçları arasında bulunan vergi incelemelerinde, belirgin bir ''uluslararasılaştırma-uyumlaştırma'' eğiliminin söz konusu olmadığı belirtilen çalışmada, özetle şu değerlendirmelere yer verildi: ''Bu durum, vergi incelemesinin sonuçlarına ilgi duyanlar, bu denetimlerle üretilen verileri kullananlar kategorisinin, en azından bugün için ulusal sınırlar içinde kalıyor ve öncelikle denetimi gerçekleştiren devletin kendisini ilgilendiriyor olmasıyla açıklanabilir. Bununla beraber, vergi incelemesi gibi özel nitelikteki denetim uygulamalarının uluslararası düzeyde uyumlulaştırılmış standartlarının olmaması, ekonomik içerikli bu denetimlerin hiçbir normunun bulunmayacağı anlamına gelmemektedir. Vergi denetimi, genel kabul görmüş denetim tanımlarının dışında değildir.''

Tarafsız ve nesnel davranılacak

Hesap Uzmanları Kurulu'nun vergiyle ilgili inceleme ve denetim standartları, ''genel standartlar, çalışma standartları ve raporlama standartları'' başlıkları altında toplandı.
Bu standartlardan bazıları da çalışmada şöyle sıralandı:

Genel standartlar: Uzmanın niteliğiyle ilgili bu standartlar, mesleki faaliyetlerin her alanında olduğu kadar özel yaşam içinde de titizlikle gözetilecek.

- Mesleğe girebilmek için gerekli nitelikleri taşımak. Bunun için adaya yönelik olarak ikametgah, iş, yüksek okul ve aile çevresinde yapılan araştırma ve adayla yüz yüze görüşmeye dayalı soruşturma yapılacak. Soruşturma ile adayın kendisi, ailesi ve yaşam çevresiyle ilgili bilgilerin yanı sıra genel kültür, giyiniş durumu, sosyal davranışlar, temsil, nüfuz, muhakeme ve karar verme yetenekleriyle kendine güven, fikri olgunluk, soğukkanlılık, iyimserlik, düzenlilik ve görgü derecesine bakılacak.

- Bağımsız, tarafsız ve nesnel davranmak. Uzman, mesleğini sürdürürken her biri diğeriyle bağlantılı olmak üzere bağımsızlık, tarafsızlık ve nesnelliği koruyacak.

.Hiçbir hesap uzmanı, yetkili merciden görev almadıkça inceleme, araştırma, etüd ve soruşturma yapmayacak.

.Uzman, denetlediği kişi ve kurumla herhangi bir şekilde çıkar ilişkisi içine girmeyecek, adına görev yaptığı kamunun örgütlenme yapısı içindeki hiçbir kurum ya da görevliden bile, bu ahlak kurallarına ters düşecek maddi ve manevi bir çıkar beklentisi taşımayacak.

.İfa edilen görev dolayısıyla denetlenen kişi ya da kurumların ve bunlarla ilgili kimselerin şahıslarına, muamele ve hesap durumlarına, işlerine, işletmelerine, servetlerine veya mesleklerine ilişkin sırlarla, gizli kalması gereken diğer hususları ifşa edemeyecek, kişisel çıkarlar veya üçüncü şahıslar yararına kullanamayacak.

.Uzman, düşünsel bağımsızlığının herhangi bir sebeple tartışma konusu yapılmasına yol açabilecek üstlenimlere giremeyecek, yakınlarına, kan ve sıhri hısımlarına, kanuni temsilci ya da vekili bulunduğu kimselere ait denetim işleriyle uğraşamayacak. Mükelleflerin vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili hesap, yazı ve diğer özel işlerini ücretsiz de olsa yapamayacak.

.Uzman, mesleğini sürdürürken tarafsızlık ve nesnellikten uzaklaşamayacak. Özellikle vergisel amaçlı denetimlerin vergi kayıp ve kaçaklarını bulucu ve önleyici işlevi açık olmakla beraber, bu denetimde güdülen amaç, yalnızca ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak ve sağlamakla sınırlı olmayacak, bu doğruluğun tespitini de içerecek. Dolayısıyla uzmanın yargısı yansız, yasaların, genel kabul görmüş ilkelerin ve yerleşik mesleki değerlerin ışığı altında olacak.
 

Gözden kaçırmayacak

- Gerekli mesleki eğitim ve deneyime sahip olmak: Uzman, karmaşık ve zorlu bir uğraşla karşı karşıya bulunacağından, mesleğini yapabilecek yeterliğe erişmek zorunda bulunacak. Bu yeterlik, zorunlu bir eğitimin ardından edinilen deneyimlerle sağlanacak ve meslek hayatı boyunca ''sürekli eğitim'' ilkesiyle korunacak.

- Gerekli mesleki özeni gösterecek. Uzman, her türlü çalışmada azami özeni gösterecek. Uzmanın denetimi, ''gözden kaçırma'' tehlikesinin hiç bir türüne tahammül edemeyecek. Uzman, çalışmalarını gözden kaçırma tehlikesini en aza indirecek şekilde değil, imkan aralığı ölçüsünde tamamen yok edecek şekilde planlayıp, yürütecek.

Çalışma standartları:

- İnceleme hazırlığı: Denetimin, düzen içinde, aksaksız, süratli ve verimli yürütülmesi için yapılacak çalışmalar planlanıp, yazılı bir iş programına dökülerek, sonuçlandırılacak.
İnceleme hazırlıkları, genel inceleme, özel inceleme ve işletmede yürütülen inceleme hazırlığından oluşacak.

.Genel inceleme hazırlığı: Branş hazırlığı olarak nitelenen genel hazırlıklar, denetimin konusu ve öznesi ile uzmanın bu alandaki deneyimine göre biçimlenecek. Denetlenecek işletmenin faaliyet gösterdiği sektörün yapısı, iktisadi ve teknolojik açıdan karakteristik özellikleri, sektöre ilişkin genel veya özel mahiyette yasal düzenlemeler ve sektörde karşılaşılan sorunlarla ilgili ön bilgi toplanacak.

.Özel inceleme hazırlığı: Tamamen denetlenecek işletmeye yönelik özel hazırlıkları içerecek. Vergi dairesindeki mükellefiyet dosyaları, Kurulun arşiv ve veri tabanında yer alan bilgiler ve aynı işletmeyi daha önce denetlemiş uzmanların değerlendirme ve inceleme notlarından yararlanılacak.

.İşletmede yürütülen inceleme hazırlığı: Bunlar öncelikle hazırlıklar sırasında edinilen tüm bilgi ve değerlendirmelerin uzmanın belirleyeceği sınırlar dahilinde işletme ortak, yönetici ve sorumlu personeliyle tartışılması, işletmenin gezilmesi, muhasebe sisteminin gözden geçirilmesi gibi detayları içerecek.

-Çalışmanın planlanması ve iş programı: İnceleme hazırlıklarını tamamlayan uzman, verimli ve süratli bir denetim için gerekli çalışmaları planlayıp, yazılı bir çalışma planı hazırlayacak. Bu planda:

.Dikkat çekici kalemler ile özel dikkat gerektiren alanlar belirlenecek. Kaynağı ne olursa olsun, uzman, çalışmalarını planlarken gözden kaçırma tehlikesini ortadan kaldırmaya yönelik her türlü önlemi alacak.

.Hangi alanlarda, ne gibi hata ve hilelerden doğabilecek aykırılıklarla karşılaşılabileceği (risk alanları) belirlenerek uygun denetim teknikleri seçilecek ve geliştirilecek.

.Plan ve programlar, başlangıçtaki değerlendirmelerin etkisi altında kalınarak nesnellikten uzaklaşılmasına neden olabilecek peşin hükümler içermeyecek.

-Ekip çalışmasında dek tüm denetim süreci boyunca, ekibi oluşturan uzmanlar arasında kesintisiz bilgi akışı sağlanacak, iş bölümüne ilişkin koordinasyon gerçekleştirilecek.

-Uzmanlar, kendisine tabi olarak çalışan yardımcıların yaptığı her türlü çalışmayı, baştan sona ve tüm ayrıntılarıyla gözden geçirecek. Tamlık ve güvenilirlik sınamasına tabi tutacak.
 

Raporların yazımı

-Raporlama denetimin en belirgin işlevi. Uzman, her iddiayı, önyargılardan uzak ama şüpheci bir yaklaşım içinde ele alıp uygun biçimde sınayarak, işletme savları hakkında olumlu ya da olumsuz yönde açık bir görüş oluşturacak.

-Raporlar, yapılan denetim mahiyetini konu ve kapsamını açıkça belirterek, uzmanın mesleki sorumluluğunun alanlarını ve sınırlarını ortaya koyacak.

-Uzman raporunda görüş (yerine göre kanaat) belirtmekten kaçınmayacak. Denetim süreci içinde karşılaşılmış, tereddüt yaratan ve kesin bir hükme varılamayan sorunların çözümü, rapor üzerine işlem yapacak taraflara bırakılmayacak.

-Raporlar, üzerinde işlem yapacak birimlerin tereddüdüne yer vermeyecek şekilde kolay anlaşılır, açık ve özlü bir üslup içinde düzenlenecek.

-Raporda sağlam ve yeterli olduğu tartışma götürür kanıtlar gösterilerek ya da hiç kanıt göstermeden soyut ifadeler kullanarak sonuca varılıp görüş belirtilmesi, uzman denetiminin doğasına aykırıdır. Raporda, işletme dışından sağlanan kanıtlara ait eklerin mahremiyet kurallarını ihlal etmemesine özen gösterilecek.