Doğal takviyeler gerçekten işe yarıyor mu?

Balık yağı, zerdeçal, koenzim Q10, probiyotikler… Eczane raflarında “doğal” diye satılıyor, peki hepsi gerçekten işe yarıyor mu? Bazılarının faydası bilimsel olarak kanıtlı, bazılarınınki ise beklenti ve reklamdan ibaret. Yanlış doz ve yanlış kullanımda “doğal” olan da zarar verebilir.

Takviyeler neden bu kadar popüler oldu?

Son 10 yılda dünya genelinde bitkisel ve doğal takviye kullanımı %65 arttı. 
Bunun başlıca nedenleri: modern yaşam stresi, sağlıksız beslenme, “ilaçsız tedavi” isteği ve internette dolaşan mucize iddialar. 
Türkiye’de de 2024 itibarıyla her 3 kişiden 1’i düzenli olarak en az bir bitkisel takviye kullanıyor.
(European Journal of Clinical Nutrition, 2024)

Bugün deneyebileceğiniz 3 şey

1- Takviye günlüğü tutun: Kullandığınız tüm vitamin, mineral ve bitkisel ürünleri, dozları ve kullanım sebepleriyle birlikte yazın.

2- Etiket okuma alışkanlığı kazanın: Ürünün menşe ülkesini, katkı maddelerini ve sertifikalarını kontrol edin.

3- Ara verin ve gözlemleyin: Bir takviyeyi 1–2 hafta bırakıp, şikâyetlerinizde değişiklik olup olmadığını not edin.

“Doğal” demek “zararsız” demek değil

Bazı takviyeler, tıpkı ilaçlar gibi karaciğer, böbrek veya kalp üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir. Örneğin:

- Sarı kantaron: Depresyon belirtilerinde faydalı olabilir, ancak antidepresanlarla birlikte kullanıldığında tehlikeli etkileşimler yapar.

- Kava kava: Anksiyeteyi azaltabilir, fakat karaciğer yetmezliğine yol açabilen vakalar bildirilmiştir.

- Yohimbe: Enerji artırıcı olarak pazarlansa da, ciddi tansiyon yükselmelerine sebep olabilir. (FDA Adverse Event Reporting System, 2023)

Takviyelerde sahtecilik riski

Bitkisel ürün pazarında sahtecilik yaygındır. 
2023’te Avrupa’da yapılan bir taramada, incelenen 100 “bitkisel” ürünün % 27’sinde etikette yazmayan sentetik ilaç maddeleri bulundu. 
Bazılarında ise etkin madde oranı etikettekinden çok daha düşüktü. Bu nedenle güvenilir üretici ve laboratuvar test belgeleri çok önemlidir. (European Food Safety Authority, 2023)

Dikkat edilmesi gereken 6 kriter

1- Kapsül içeriği: Etkin madde oranı ve katkı maddeleri.
2- Doz: Klinik çalışmalardaki etkin dozla karşılaştırın.
3- Kaynak: Bitkinin yetiştiği bölge ve hasat şekli.
4- Üretim standardı: GMP sertifikalı olmasına dikkat edin.
5- Etiket doğruluğu: Bağımsız laboratuvar test raporu var mı?
6- Etkileşim riski: Kullandığınız ilaçlarla olası etkileşimleri kontrol edin. (US Pharmacopeia, 2023)

Kanıtın zayıf olduğu takviyeler

Yeşil çay ekstresi
Metabolizma hızlandırıcı etkisi olabilir, ancak yüksek dozda karaciğer hasarına yol açabilir.
Kollajen tozları
Cilt elastikiyetinde küçük iyileşmeler gösterilmiş olsa da, etkiler genellikle sınırlı ve kişiden kişiye değişiyor.
Ginseng
Enerji ve bağışıklık için pazarlansa da, çalışmaların sonuçları çelişkili. Yüksek tansiyon hastalarında dikkatli kullanılmalı.

Bilimin güçlü olduğu takviyeler

Balık yağı (Omega-3)
Kalp sağlığını destekler, trigliserid seviyelerini düşürür. Ancak fazla alındığında kan sulandırıcı etki göstererek kanama riskini artırabilir. (American Heart Association, 2023)

Zerdeçal (Kurkumin)
Anti-inflamatuvar etkisi vardır, özellikle eklem ağrılarında destekleyici olabilir. Emilimi düşük olduğu için karabiberdeki piperin ile birlikte alınması önerilir. (Journal of Medicinal Food, 2023)

Koenzim Q10
Enerji üretiminde görev alır, bazı kalp hastalarında ve statin kullananlarda faydalı bulunmuştur. Ancak sağlıklı bireylerde performans artırıcı etkisi sınırlıdır. (Mayo Clinic, 2023)

Probiyotikler
Sindirim sağlığını destekler, antibiyotik sonrası bağırsak florasını onarmaya yardımcı olur. Etkisi tür–doz–süreye bağlıdır. Yanlış türde probiyotik almak hiçbir fayda sağlamayabilir.
(Nature Reviews Gastroenterology, 2024)

YARIN

- Erkeklerde testosteron düşüklüğü hangi belirtileri verir?
- Kadınlarda tiroit hormon eksikliği depresyon ve yorgunluğu nasıl tetikler?
- Tiroit ve testosteron tedavisinde gereksiz ilaç kullanımına nasıl düşülüyor?
- Doğal yollarla hormon dengesini desteklemek mümkün mü?

sözcü